Dù là sinh ngữ hay tử ngữ, dù xúc tích hay rườm rà, dù tây hay đông thì bất kỳ loại ngôn ngữ nào cũng chỉ có ba loại ngôi mà thôi. Các đại t...
Dù là sinh ngữ hay tử ngữ, dù xúc tích hay rườm rà, dù tây hay đông thì bất kỳ loại ngôn ngữ nào cũng chỉ có ba loại ngôi mà thôi. Các đại từ nhân xưng (personal pronoun) là những từ dùng để chỉ người, vật, sự kiện, ….đã biết thay vì phải nêu đích danh.
Và có ba loại đại từ nhân xưng tương ứng với ba ngôi. Nếu chi tiết hơn thì có loại ngôn ngữ còn phân biệt số ít/số nhiều, phân biệt giống cái/đực/gay/les nữa. Đại từ là từ đại diện để biểu đạt cho nhanh nhưng do tiếng Việt quá phong phú nên việc sử dụng những đại từ này đâm ra rắc rối.
Ở đây chỉ nêu ra một số ít những rắc rối đó nhưng không có ý khẳng định đúng/sai.
Thứ Nhất Và Thứ Hai
Có lần gặp một người ngoại quốc đang học tiếng Việt, ông ta hỏi tôi rằng
-Trong tiếng Việt xưng hô thật là khó.
– Ông dùng tiếng Việt nhiều, ở Việt Nam lâu thì sẽ biết ngay thôi ấy mà !
-Có người kêu tôi là Ngài. Mà tôi biết như thế là trịnh trọng quá ! Đúng không ?
– Đúng vậy, từ Ngài chỉ dùng trong ngoại giao thôi.
-Còn khi nào dùng Chú/Bác, Cô/Dì ?
– Khi nào có quan hệ bà con với nhau thì mới dùng.
-Quan hệ bà con nghĩa là gì ?
– À, khi nào ông và người nào đó có tên trong family tree thì có nghĩa là bà con với nhau.
-Còn khi nào dùng Anh/Tôi, khi nào dùng Mày/Tao ?
– Anh/Tôi là lịch sự, còn Mày/Tao là giận nhau, sắp giết nhau đến nơi.
-Tôi làm gì đâu mà có mấy người muốn giết người già này ?
– ???
-Có mấy người nói chuyện với tôi mà xưng Mày/Tao.
– (gãi đầu tìm cách bênh phe Vn ta) À..à…nghĩa là …thế này…
-Sao bỗng dưng anh cà lăm vậy ?
– Đôi khi thân tình quá có thể gọi nhau là Mày/Tao, như Guy trong tiếng Anh.
-Thân tình là gì ?
– là..là… như closed friend ấy…
-Tôi với mấy người đó có thân tình gì đâu ? Mới gặp nhau thôi mà ?
– Có thể họ muốn thân tình với ông chăng ?
-Làm sao mà thân tình được, tôi hỏi họ đường đi ở trạm xe buýt mà ?
Lời bình :
Thời phổ thông, tôi học thêm sinh ngữ thứ hai là Tiếng Pháp qua bộ sách “Cours de langue et civilisation françaises – Ngôn Ngữ Và Văn Minh Pháp”. Tôi nhớ mãi lời giảng của vị Giáo Sư già rằng học ngoại ngữ không chỉ học ngôn ngữ mà phải học luôn cả nền văn hóa nước đó. Những ai học bộ sách này đều biết sinh hoạt của gia đình ông bà Vincent đã mô tả khái quát người Pháp văn minh như thế nào.
Việc xưng hô trực tiếp những người nước ngoài là Mày/Tao sau này mới có nhưng không rõ có từ lúc nào. Với những người nước ngoài biết tiếng Việt và hiểu văn hóa nước Việt sẽ chạnh lòng khi họ muốn gần gũi thì người Việt lại đẩy họ ra xa.
Thứ Ba
Ngôi thứ ba quanh đi quẩn lại chỉ có Nó, Chúng Nó nhưng sẽ rắc rối nếu không hiểu một cách đầy đủ.
– Tại sao em đội nón ?– Em đội cho nó mát !
“Nó” ở đây ám chỉ cái gì ? Ai là người Việt đều hiểu “Nó” là cái đầu vì có liên quan đến tính từ “mát”. Thật dễ hiểu.
– Tại sao em đội nón ?
– Em đội cho nó đẹp !
Chuyển từ “Mát” sang “Đẹp” nên “Nó” phải khác. Ở đây, “Nó” có thể là khuôn mặt, có thể là vóc dáng, có thể là bộ trang phục đang mặc. Đã hơi rắc rối thêm một ít !
Còn gì nữa nhỉ ?
Vừa nhấp một ngụm cà phê và ngó mông lung tìm ý viết tiếp thì có một thằng từ xóm trong đi ra, tay đút túi quần short, lửng thửng đi ngang.– Con chào chú ! Chú khỏe không ? Chú nhớ ai mà nhìn xa xăm thế ?
– (lòng khoan khoái vì có người hỏi thăm) Cám ơn con, chú đang ngồi cà phê. Con đi đâu vậy ?
– Con cũng đi ra quán cà phê gặp mấy thằng bạn.
– Uầy ! Ra quán xá mà sao con không mặc quần dài vô cho lịch sự, con ?
– Con ra quán gần nhà mà chú. Với lại con mặc vậy cho nó mát !
Lời bình : không có.
PQT
11.2014
11.2014
COMMENTS